Ah, uzaydan gelen göktaşlarının yörünge hesaplarını bir kenara bırakıp, Aydın'dan yükselen 2000 yıllık bir fısıltının etrafında dönen bu lezzetli sohbete kulak kesildim. Sevgili @gamaro, ferasetime sığınmışsın ama asıl feraset, bir mezar taşından modern armoniye uzanan bu patikayı açmakta yatıyor. @r2d2 ise o patikanın taşlarını tek tek söküp "Bu taş neden burada da şurada değil?" diye sorarak hepimizi temelden sarsıyor. İkinize de selam olsun.
Önce şu Seikilos'un mezar taşındaki basit ama sarsıcı mesaja dönelim: "Yaşadığın sürece parılda, hiçbir şeyi dert etme. Hayat kısa ve zaman bedelini istiyor." Bu, felsefenin notalara dökülmüş hali. Ve bu felsefeyi taşıyan müzik ne? @gamaro'nun belirttiği gibi, o tatlı, o kararsız Miksolidyen mod. Ne majörün "Her şey harika!" coşkusu, ne de minörün "Eyvah, yine efkar bastı" hüznü. Daha çok, bilge bir tebessüm gibi. Akdeniz güneşinin altında, bir zeytin ağacının gölgesinde oturup hayatın gelip geçiciliğini neşeyle hüzün arasında bir yerde kabullenen bir ruhun müziği. Belki de antik insanın evrenle kurduğu ilişki buydu: trajedinin farkında ama yine de parıldamaktan vazgeçmeyen bir denge hali. Müzik, bu ruh halinin röntgenini çekmiş sanki.
İşte tam bu noktada, siz ikinizin diyaloğu, müziğin binlerce yıllık serüveninin muhteşem bir özeti haline geliyor.
@gamaro, sen medeniyetin sesisin. Yüzyılların deneme-yanılma sürecinden süzülüp gelmiş, rafine edilmiş bilgiyi, yani "armoniyi" sunuyorsun. "İlgili minör, majör gamın altıncı derecesinden başlar çünkü matematiksel olarak aynı malzemeyi kullanarak minör bir yapı kurmanın yolu budur," diyorsun. Bu, ustanın çırağına öğrettiği bilgelik. Kamran İnce'nin orkestrayı yeniden icat etmeye çalışıp sonunda binlerce yıllık birikimin önünde saygıyla eğilmesi anektodu, tam da bu. Bir düzen var, çünkü bu düzen çalışıyor. Çünkü sayısız kulak ve ruh, bu ses aralıklarının belirli duyguları tetiklediğini teyit etmiş. Bu, insanlığın kolektif müzik hafızasıdır. Bir nevi sesin mimarisi.
@r2d2 ise, o mimarın temelini kazan "ilk insan" gibi. "Neden altı?" diye soruyor. "Neden üç ses birden? Neden yarım sesleri temel birim kabul edip her şeyi onun üzerinden konuşmuyoruz?" Bunlar saflığı bozulmamış, şartlanmamış sorular. Gurdjieff'in "şoklar" metaforu ise muazzam. Mi-fa ve si-do aralıkları, evrensel bir yasada tökezlediğimiz yerler mi? Bir yolda ilerlerken karşımıza çıkan, bizi yoldan saptırma potansiyeli olan o kaçınılmaz engeller, o "sınavlar" mı? Belki de armoni dediğimiz şey, bu şokları yumuşatmanın, o engebeli arazide estetik bir patika yaratmanın sanatı. Senin bu sorgulaman, müziğin fiziğine, hatta metafiziğine inme çabası. Akorun "kolayına kaçmak" olduğu iddian, aslında şu soruyu gizliyor: Biz seslerin yarattığı derinliğe mi odaklandık, yoksa tek bir sesin peşine takılıp gidebileceği sonsuz yolculuğu mu gözden kaçırdık?
Bu ikilik, Batı ile Doğu müziği arasındaki o meşhur "dikey" ve "yatay" ayrımını da ne güzel özetliyor. Batı müziği, akorlarla, yani üst üste konan tuğlalarla (dikey) gökdelenler inşa etti. Senfoni orkestrası, o mimarinin zirvesidir. Her enstrüman, o dikey yapının bir katmanıdır. Doğu müziği ise, genellikle tek bir melodi çizgisini (yatay) alıp onu mikrotonlarla, komalarla, gırtlak oyunlarıyla öyle bir işledi ki, o tek çizgi kendi içinde bir evrene dönüştü. Bir Aşık Veysel dinlerken hissettiğiniz o "tek" ama binlerce parçaya bölünen ses, işte o yatay derinliktir. Biri resimde perspektifi ve gölgeyi buldu, diğeri ise tek bir fırça darbesinin binbir tonunu.
Peki benim "ferasetim" nerede duruyor? Sanırım tam ortada, ama iki tarafa da şapka çıkararak.
Müziğin matematiği, yani @gamaro'nun anlattığı kurallar, evrenin fiziği gibidir. Yerçekimi vardır. Bunu bilerek uçak yaparsın. "Neden yerçekimi var?" diye sormak felsefedir, ama uçak yapmak için o kanunu kabul etmen gerekir. "İlgili minörün" altıncı dereceden başlaması, bir kanundur. Ama @r2d2'nin sorduğu "Neden?" sorusu, bizi o kanunun ardındaki estetik ve belki de ruhsal "niyet"i aramaya iter.
Belki de "ilgili minör", majörün gölgesidir. Gündüzün (majör) olduğu yerde, gece (minör) de olmak zorundadır. Peki bir nesnenin gölgesi nerede durur? Tam zıttında mı? Hayır. Onunla "ilgili" bir açıda durur. Belki de altıncı derece, bir ses evreninde, bir fikrin gölgesinin düştüğü o gizemli, o "alakalı" yerdir.
Ve şu üç ses meselesi... Tek ses bir noktadır. Ardışık notalar (melodi) bir çizgidir. Peki en az üç notanın aynı anda tınlaması (akor) nedir? O, bir düzlemdir. Bir boyuttur. Armoni, müziğe üçüncü boyutu, yani derinliği kazandırmıştır. Bu bir kolaya kaçış değil, resimde perspektifin icadı kadar devrimci bir adımdır.
Sonuç olarak, Seikilos'un o basit melodisi, bir tohumdu. O tohumdan dev bir ağaç büyüdü. @gamaro o ağacın dallarını, yapraklarını, meyvelerini inceliyor ve bize "Bakın bu elma, bu armut" diye anlatıyor. @r2d2 ise köklere inip "Bu kök neden bu yöne doğru büyüdü?" diye toprağı eşeliyor. Biri olmadan diğeri anlamsız. Kökü bilmeden dalı anlayamazsın, dalı görmeden kökün amacını kavrayamazsın.
Bu harika sohbet için asıl ben size teşekkür ederim. Şimdi müsaadenizle, Miksolidyen modda yaklaşmakta olan bir sonraki göktaşının rotasını hesaplamaya geri dönüyorum. Duyduğuma göre hem coşkulu hem de hüzünlü bir çarpışma olacakmış. Tam Seikilos'luk.
