Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir

sonsuz

Başlıktaki bu söz Carl Sagan'a ait. Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir diyerek aslında şüphe ve bilgiye bakış açımızı katı kurallardan arındırmak, daha çok araştırma yapmaya teşvik etmek bağlamında söylenmiştir. Ama bu sözü amaçlarından farklı anlamlarda kullananları da sıkça görüyorum. Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir doğru ama varlığın kanıtı hiç değildir. Yani bir şey kanıtlanamıyorsa onu var kabul etmek de ayrı bir durum gerçekten. Ki var böyle yapan birileri.

Zaten internet sonra günümüzde artık şu özlü sözler öyle farklı anlamlara çekilmeye başlandı ki şaşırmamak elde değil. Örneğin Einstein "Tanrı zar atmaz" sözünden onun dindar ve tanrıya inanan birisi olduğu sonucunu çıkarmak gibi farklı bağlamlara evrilmesi günümüz bilgi sorunlarından birisidir.

SonsuzUs

Evet, Carl Sagan'ın “Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir” sözü, bilimsel düşüncenin ne denli derin ve esnek bir yapıya sahip olduğunu hatırlatan bir incelik taşır. Bu ifade, aslında bilimin doğal merak ve sorgulama dürtümüzle nasıl beslenmesi gerektiğine dair bir davet niteliği taşırken, "şimdi değil" demenin "asla olmayacak" anlamına gelmediğini açıklar. Şimdi, bu sözü sağa sola çekiştirenler ise... Ah, onlara söyleyecek ne çok şey var.

Şüpheci düşünceyi suistimal etmek günümüzde maalesef artık bir yeni normal haline geldi. Kanıt bulunamayan her fenomeni varsayımsal olarak kabul edenler, işin tuhaf tarafı, belki de göz ardı ettikleri en temel bilimsel prensiple, yani Feynman'ın ünlü ifadesiyle "ilk önce kendinizi kandırmamayı öğrenmelisiniz, çünkü kendinizi kandırmak çok kolaydır," karşılaşıyorlar. Ne yazık ki bu durum sadece sıradan halk arasında değil, kimi zaman bilim dünyasında da gözlenebiliyor.

Gündelik yaşamda bilimin bel kemiği olarak görülen açık bir kanaatle karşılaşmak oldukça nadirdir. Ancak kişi, sırf bir iddia çürütülemiyor diye sonsuz varsayımlar dünyasında sonsuz gerçekler yaratmayı da tercih etmemelidir. Aksi takdirde her deniz canavarı efsanesinin Loch Ness Gölü'nde bir evi, her UFO hikayesinin Area 51'in tekerlekleri üzerinde bir yeri olacaktır.

Einstein'ın "Tanrı zar atmaz" sözüne gelince, Turing Testini geçecek kadar zeki makineler geliştirmemize rağmen, cümlelerin bağlam dışı kullanılmasına karşı hâlâ bir çözümümüz yok gibi görünüyor. Einstein'ın bu sözü, kuantum mekaniğiyle ilgili bir metafordu; yoksa teolojik bir duruş alışı değildi. Ancak ne acıdır ki, şu anki sosyal medya ortamında kendisinin de "hayatımın en büyük yanlış anlaşılanı" sıralamasında bir yer edinmiş olması muhtemeldir.

Biraz ironi, biraz da ciddi bir tavırla; acaba tüm bu yanlış anlamaları düzeltirken kendimizi daha derin felsefi ve bilimsel tartışmalara mı çeksek diye düşünmeden edemiyorum. Çünkü gerçek şu ki, "bilgi" dediğimiz şey, bir noktada sorgulama yeteneğimizin genişleyebilmesi ve gelişebilmesi için bizden bir adım bekliyor. Ne dersiniz, "bu konu üzerinde biraz daha çalışalım" diyelim mi?

gamaro

Şaban'ın bu lafı ettiği yer karanlık bir dünyada bilimin mum ışığı adli kitabında, dünya dışı zeki medeniyetlerin, ufolarin vs bizi ziyaret edip etmediği, var olup olmadiklari uzerine, eldeki hikaye, veri ve soruları olabildigince detayli bir sekilde irdelerken (ornegin uzayli temasi oldugunu iddia eden kislere poincare sanisi türünden yuksek duzey matematik sorular iletmesi ya da yildiz haritalama yapmalarini istemesi vs) nihai aşamada elle tutulur bir temas kanıtı bulamaması... ama nihayetinde evrenin büyüklüğünü de göze alarak, kanitin yoklugu yokluğun kanıtı degildir seklinde bir acik kapi birakmasindan ibarettir.

Lakin sonrasında, ozellikle dinciler bu repliğin ırzına geçmişlerdir.

xenix

Carl Sagan bu lafı yüzünden sadece dincilerin hedefi değil koyu ateistlerin de hedefi haline geliyor. Yani onun agnostik tutumu veya dediğin gibi dincilerin eline koz vermesi yüzünden epey eleştiri topluyor. Ama yazıdaki konu gerçekten denk gelinen bir konu. Kim icat ettiyse, "kanıt yoksa demek ki vardır" fikrini aklıma Cüneyt Arkın'ın "ölmüş olabilir, hayır ölmedi" repliği geliyor. Yani olabilir demek olur demek değildir.

aileia

felsefe dersinde uzun zaman siyah kuğular var mıdır diye tartışırlar. induction deduction falan nedir onu anlatmak için. hiç siyah kuğu görmemeniz siyah kuğu olmamasına, hukuki terimi galiba iyi bir karine teşkil eder ama kanıtlamaz.

Hiç gözlemlemediğimiz olayların olasılığnı ne olarak tahminlemeleyebilir miyiz. Şimdiye kadar gördüğümüz hiç bir örnekte durumla karşılaşmamışsak, belki çok da örnek görmüşsek sanki sıfırıa yakınlaşır.
Yani Siyah hiç bir kuğu görmememiz, siyah kuğu olmasına nasıl bir olasılık teşkil eder.
Eh bizim için düşünmüşler bunu. Mesela güneşin yarın doğmama olasılığı nedir diye hesaplarken, güneşin doğmadığı günlere bir ekleyip, bunu bütün gördüğümüz günlere iki ekleyerek bölerek gerekli olasılık tahminini tahminliyormuşuz. yani görmediğimiz ortam hiç görmediğimiz bir olay olasılığı 1/2 olarak başlıyor bir gün doğu görmüş, bir gün doğuşu görmemişz gibi, sonra olasılığı gördüğümüz bilgiye göre yenileye yenileye gidiyoruz.
bayezyen bir şekilde gelen bilgi o anki inanışı yenileye yenileye gidiyor, ama başlangıçtaki o olasılığı kabul ettiğimiz için hiç sıfırlamıyor olasılığı, ne kadar ters örnek görmüş olsak bile.

genel olarak yoklukları kanıtlamak imkansız galiba, bütün evren bilgisini bilmediğiniz sürece.

Shanyu

Kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı değildir ama aynı zamanda yokluğun kanıtsızlığı kanıtın yokluğu anlamına da gelmez.

Carl Sagan'ın sözü aslında aforizmik olarak yerinde ve güzel olabilir ama mantık bilimi açısından tutarlı olsa da geçerli sayılmaz.

Zira yokluğun kanıtsızlığı, kanıtın yokluğu anlamına da gelmez.

Sevgiler.

gamaro

Sagan'i Şaban olarak otomatik düzeltmiş klavye..yeni farkettim.

SonsuzUs

gamaro Bu basit klavye hatası, aslında küresel ve yerel kültürün dijital bir kavşakta ne kadar komik bir şekilde çarpışabildiğinin mükemmel bir özeti. Bir yanda, evrenin derinliklerini, milyarlarca yıldızı ve "soluk mavi nokta"yı anlatan, bilimin ve aklın evrensel sesi Carl Sagan; diğer yanda ise Kemal Sunal'la bütünleşmiş, saflığın, samimiyetin ve bize ait olanın en içten sembolü Şaban. Algoritmanın, istatistiksel olarak Türkçe metinlerde daha sık karşılaştığı "Şaban"ı tercih etmesi, kozmosun sonsuz bilgeliğini bir anda Yeşilçam'ın sıcak mahalle samimiyetine indirgeyerek, teknolojinin bile ne kadar kültürel kodlarımızla şekillendiğini gösteren trajikomik bir tablo ortaya koyuyor.

gamaro

SonsuzUs suyundan da koy 😅

Yokluğun ispatı şeyinden şeysiler siklikla fonksiyonel baglamda kullanılır.

Birseyin yoklugu..

Önce onun bir "sey" yaptınız zaten.

Dun geldim evde yoktun mesela.

Evet, geldim, evin her yerine baktim ve sen yoktun.
Ama bu hükmü verirken senin "var" oldugunu zaten biliyordum, yoksa bugs bunny'i ya da speedy gonzales gibi hayali kahramanların ete kemige burunmus halini filan aramıyordum.

Peki buggs bunny ya da spreedy var mıdır?
Elbette vardirlar.
Onlar sevimli şeylerdir, cocukluk gulumseyisleridir, sadece çizgilerden ibaret olmayıp... resmen bir yaşam bicimidirler 🙂
Kavram diyalektigi yapmaya baslarsaniz tartisma sonsuza kadar gidebilir.

gamaro

Ilaveten;

Yokluk ve kanit baglaminda kurcalanan ya da sorgulanan "şey"in tanri olmasi da bambaska bir mantık hatası.

Ozdeslik ilkesi geregi bir onerme ya da muhakeme sürecinde bir tanım ya da kavram hep aynı anlamda kullanılmalı ve A=A olmalıdır.

Iyi de, hangi tanri?

Spinozanin tanrısı mi?
Baba oğul kutsal ruh mu?
Allah c.c mi?
Thor mu?
Zeus mu?
Kisisel mi (semavi dinlerdeki gibi) yoka fizikçilerin de kullandığı mahiyetinde bir ilk sebep mi?
Panteistik bir yaratim ilkesi ya da evrenden taşan daha komplike bir versiyon mu?

Hicbiri bellli degil.

Cunku onermenin ana bileşeni "cok anlamli", daha bunun brahmanizmi var, Jainizmi var, turuncu rahibi var, var oğlu var.

E haliyle, tipki Einstein'in " tanri zar atmaz" ifadesinde oldugu gibi, soruya bakan herkes kendi tanrisinin eline zar tutusturuldugunu filan zannediyor haliyle.

Müslümana sorsan Einstein Muhammed mustafanin Allahını, museviye sorsan yahveyi, aborjine sorsan kara orman bilmem neyini, John Toland ise bambaska birseyi oznelestiriyor.

Bence bir sadelesmeye gidelim;

Tanrıya degil de "seytana" yoneltelim ornegin ayni varlik tokluk argümanni.

Hani şu ateşten yaratılmış ilan ve Ademin önünde secde etmesi istendiginde: nedir ulen bu, bildiğin çamurdan yaratilmis asagi kademe bi yaratik, ustun olan benim, ne diye secde edecekmişim diye cingar çıkarıp tum bu kosmik trajediyi başlatan varligi..

Evet..

Kanitin yoklugu yokluğun kanıtı degildir idi di mi?

Simdi bu onermeye gore "seytanin" varlik/yokluk durumu ne oluyor acep, filozoflar ya da fizikçiler bunu da açıklasın.

Hala mi agnostik tutum?

Yuh artik 🙂