BULANIK MANTIĞIN TARİHÇESİ
Bulanık ilkeleri ilk olarak oluşturan 1965 yılında Azerbaycanlı Lütfi Askerzadedir.Ancak bu ilkeler batı dünyasında şüpheyle karşılanmıştır.Çünkü batı kültürünün temeli “Aristo mantığına” dayanmaktaydı ve bir çok batılıya göre mantık kelimesinin “bulanık” kelimesiyle ifade olunuşu başlı başına mantıksız bir şeydi.Karşı çıkanlar çoğunlukla ihtimaller hesabı üzerine çalışanlardı.Onlara göre bulanık mantığın açıkladığını ifade ettiği her şey zaten ihtimaller teorisiyle açıklanabilirdi.
Doğuda ve özellikle Japonya da ise bulanık mantık benimsenmiş ve 1970 li yıllardan sonra teknolojik bir çok aletin yapımında bu ilkeler kullanılmıştır.Çünkü doğuda belirsizlikte bile güzelliklerin bulunabileceği düşüncesi vardır.
Bulanık kavram ve sistemler ilk defa 1975 yılında buhar makinasının kontrol mekanizmasına uygulanmasıyla gerçekleştirilmiştir.
Daha sonraki yıllarda bulanık sistem, bir çimento fabrikasının işletilmesi ve kontrolü için uygulanmıştır.Ayrıca bu sistemler elektronik cihazlara da uygulanarak 1980’ler den sonra dünya geneline yayılmaya başlamıştır.Günümüzde çamaşır,bulaşık makinaları,elektirikli süpürgeler,asansörler,metrolarda ve şirket işletimi gibi konularda bu ilkeler uygulanmaktadır.
Bulanık mantık sibernetik ve yapay zeka çalışmalarında da etkin rol oynamaktadırlar.
BULANIK KÜME
Aristo mantığı
Klasik yaklaşımda bir varlık ya kümenin elemanıdır yada değildir.Matematiksel olarak,küme ile olan üyelik ilişkisi bakımından(bunu üyelik fonksiyonuyla ifade ederiz,ü(x))kümenin üyesi olduğunda ”1” kümenin üyesi olmadığında “0” değerini alır.Yani bu mantıkta bir önermenin doğruluk değeri {0,1} kümesindedir.”0” yanlışı ve “1” doğruyu temsil eder.Yani “kesin karar verme” söz konusudur.Örneğin bir şey “iyi” değilse “kötü”dür yada “güzel” değilse “çirkin” dir
Bulanık mantık
Bulanık varlık kümesinde her varlığın üyelik derecesi vardır.Varlıkların üyelik derecesi [0,1] aralığında ki herhangi bir değer olabilir.Yani bir elemanın kümeye aidiyeti derecelendirilir.Sonuçta bir önermenin doğruluk değeri [0,1] arasında sonsuz değerden biridir
Görülebileceği üzere bulanık mantık ,aristo mantığının bir genişlemesidir.Aristo mantığı ,bulanık mantığa göre kısıtlı görünse de günümüz bilgisayarlarının çalışma temeli bu mantığa göre işler.
BELİRSİZLİK KAVRAMLARI
Günlük hayat da “kesin” olmayan birçok durumla karşılaşırız.Bu öyledir ki büyük ölçeklerden küçük ölçeklere geçildikçe incelenen olaylar kesinlikten uzaklaşarak belirsizlik içeren yönlere doğru gider.Şöyle bir örnek vermek gerekirse çok uzaktaki bir cisim nokta gibi algılansa da, ona yaklaştıkça önce bir boyut ,sonra iki boyut ve nihayetinde üç boyutlu bir algıya ulaşırız.Ancak burada algılanan boyutlar arasında bir “sıçramadan” ziyade,”sürekli bir geçiş” söz konusudur.Fraktal geometri ile de boyutların ondalık değerler almasıyla bu matematiksel olarak da temellendirilmiştir.
Gerçek dünya oldukça karmaşıktır.Bir çok olay belirsizlikler barındırır.İnsanı da bilgisayarlardan üstün kılan unsur bu belirsizliklere rağmen “yaklaşık” olarak düşünebilmesidir.
Belirsizlik ve karmaşıklık içeren bu niceliklere “BULANIK KAYNAK” lar denir.Zadeh tarafından “dünya sorunları ne kadar yakından incelenirse çözümün dahada bulanık olacağı” ifade edilmiştir.
BELİRSİZLİK VE KESİN OLMAYIŞ
Geçmişte belirsizliklerin işlenmesi ve anlamlı sonuçlara varabilmek için ihtimaller teorisi kullanılmış ve bu teori istatistik yöntemlere dayanmaktadır.Bu teori belirsizliklerin “rastgele” karakterde olduğu kavramını yaygınlaştırmıştır.Ancak bütün belirsizlikler “rastgele” karakterde değildir.Örneğin hepimiz 25 ten küçük doğal sayıların kümesini rahatlıkla yazabiliriz veya apartmanımızda yaşayan evli çiftlerin sayısını basit sayma işlemiyle bulabiliriz.Fakat “küçük doğal sayılar” ve apartmanımızdaki “mutlu evli çiftleri” nasıl ifade edeceğiz.
Bu belirsizlikler sözel belirsizliklerdir ve bu belirsizliklere istatistik yöntemler uygulanamaz.
Örneğin “hava sıcak” dendiğinde izafi bir durum söz konusudur.Kutuplardaki biri için bu 15 ‘C ile nitelenirken ekvatordaki biri için 35’C ile ifadelenebilir.
Bu şekilde kelimelerin ima ettiği belirsizliğe “bulanıklık” denir.Bu belirsizlikler “bulanık mantık” çerçevesinde ifadelenir
BULANIK MANTIĞIN AVANTAJLARI VE SÖZEL BİLGİNİN YERİ
Mühendislik uygulamalarında kesinlik ile maliyet ve zaman arasında doğru orantı vardır.Bunu aşmak için belirsizlik içeren verilerinde işlenebilmesi gerekir.Bunu bulanık mantık ilkeleriyle gerçekleştirebiliriz.Yani sözel verileri bulanık mantık yöntemleriyle işleyebiliriz
Örneğin bir anne çoçuğuna fırına koyduğu keklerin pişmesi durumunda fırını kapatmasını söylemesi için ya sayısal olarak sıcaklığın hangi dereceye kadar devam etmesini veya “daha basit olarak” keklerin üstünün “açık kahverengi” olamaya başlaması halinde kapatmasını söyleyebilir.Bunlardan ikinci tür bilgi bulanıktır
KAYNAKÇA:”Bulanık mantık ve modelleme ilkeleri” , Zekai Şen
