İnsanların ikna oluş veya inatlaşma süreçlerinde sıkça karşımıza çıkan mantık kurallarından biraz bahsetmek istiyorum. Düşülen mantık çıkmazını fark edip veya fark etmeyip devam etmenin tek mantıklı açıklaması düşüncelerinin aslında sağlam olmadığını kabul etmekteki zorluktur.
Dil aynı zamanda mantık kuralları için oluşmuştur. Bu yüzden söylediğiniz her cümle aslında bir mantık cümlesine çevrilebilir. Cümlelerinizdeki tutarsızlık mantığınızdaki tutarsızlığı ortaya serer.
Geçmişten günümüze bazı basit mantık kurallarına birlikte göz atalım.
Özdeşlik yasası: Her şey kendisiyle özdeştir. Yani a=a
Çelişmezlik yasası: Hiçbir önermenin aynı anda hem doğru hem de yanlış olamayacağını belirtir.
Üçüncü halin olanaksızlığı yasası: Her önerme ya doğru ya da yanlıştır.
Bununla birlikte ikame yasası da kullanılanlar arasındadır. Eğer a, b ise b’de c ise, o zaman a, c’dir.
Bunlar bildiğiniz klasik mantık yasaları. Fakat benim değinmek istediğim konu biraz daha ilginç. Sıkça kullanılan –mantıksal açıdan tanımlanmış- yöntemler.
Totoloji: Bir totolojide doğruluk sadece mantıksal sözdizimden dolayı başka bir doğruluktan zorunlu olarak ortaya çıkar. Mesela “yağmur ya yağıyor ya da yağmıyor.”
Saçmaya indirgeme (reductio ad absurdum): Saçmaya indirgeme yönteminde bir önermenin doğru olduğunu varsayarız ve bundan hangi sonuçlara ulaşılabileceğimize bakarız. Eğer sonuçlara ulaşırken bir çelişki yakalarsak, ilk önermenin yanlış olduğunu anlarız, çünkü çelişkiler her zaman yanlıştır.
Paradoks: Paradoksların çoğu kendine gönderme ve sonsuz döngü barındırır. Aslında karşımıza her zaman çıkmazlar. Fakat tartışmalarda yanlış kullanımını çok gözlemledim. Mesela çelişki durumunda paradoksa düştün derler. Elbette bu mantık bilgilerinin az olmasından kaynaklanmaktadır.
Alakasız sonuç (ignoratio elenchi) : Birbiri ile doğrudan ilişki kurulamayacak iki yargıdan alakasız bir sonuç çıkarmaktır. Forumlarda en çok görülen saçmalama türüdür. Bunu siyasetçiler ve köylü kurnazları sıkça kullanır.
Circulus vitiosus (ya da circulus in probando) da var ki, bu da dinci tayfa için vazgeçilmezdir naçizane🙂
Nam-ı diğer: Varılacak sonucu esasen kendilerinde taşıyan öncülleri ihtiva eden kanıt veya ispat.
Daha anlaşılırı ise; İspat edilmesi gereken şeyi bir kanıt olarak kabul etmek suretiyle muhakeme yürütülmesi.
Bknz. helikopter böceğinin kanadına bakıp tanrı olmasaydı heç olur muydu böyle bişey demek🙂
Zamanla forumda rastladığım örnekleri bu başlığın altında toplayarak size kaynak olmasına çalışacağım.
