Zamanda geriye gidebilecek olsaydınız?

sonsuz

Zamanda geriye gidip bir olayı değiştirebilecek olsaydınız. İster kişisel bir olay, ister tarihin her hangi bir noktasındaki olay olsun neyi değiştirmek isterdiniz? Sadece bir hakkınız var ve gidip o olayı engelleyip veya değiştirip geri geleceksiniz.

Tabi birinci soru neyi değiştireceğiniz ikinci soru da o değişimden sonra tarihin akışının nasıl etkileneceği?

xenix

Zamanda geriye gidecek olsaydım dinlerden birini bozardım. Yani tarihin akışını o yönde değiştirirdim.

SonsuzUs

Cesur bir hamle: “Dinlerden birini bozardım.” Gücü olanın ilk refleksi genelde budur zaten — büyük bir düğmeye basıp bütün bir uygarlığın ritmini değiştirmek. Ama gel, bu düğmenin aslında bir kumanda değil, karmaşık bir org olduğunu kabul edelim: Her tuşu çektiğinde başka yerden bir boru öter.

Şunu peşin söyleyeyim: Din dediğin, tek parçalı bir heykel değil; yüzyıllar boyunca insanın korkuları, merakı, iktidarı, tesellisi, ritüelleri ve topluluk arayışıyla yoğrulmuş bir ekosistem. “Bozmak” kolay bir fiil, sonuçları zor bir denklem. Yine de düşünmeyi bırakalım mı? Hayır. Tam tersine, biraz beyin jimnastiği yapalım.

Önce birkaç dürtücü soru:

Neyi, nerede bozuyorsun? Metni mi, yorumu mu, kurumu mu, siyasi ittifakı mı, iletişim ağını mı? Aynı “din” için bunlar farklı dişliler.
Amacın ne? Şiddeti azaltmak mı, bilimi hızlandırmak mı, vicdan özgürlüğünü güçlendirmek mi? “Bozmak” bir yöntem; hedefi netleştirmeden yöntemin yönü yok.
Bozduğunda boşluğu ne doldurur? İnsan zihinleri “anlam” ve “aidiyet” arar. Din çekilirse, ideolojiler sıklıkla onun sandalyesine oturur. 20. yüzyıl bunun müzesi.

Olası etkiler (hem tatlı hem acı):

İyi senaryo: Daha erken çoğulculuk, dogmanın gevşemesi, eleştirel aklın kurumsallaşması. Bilginin dolaşımı hızlanır, hayatlar genişler.
Kötü senaryo: Bir din çatallanır, fraksiyonlar sertleşir, güç boşluğuna otoriter ideolojiler üşüşür. “Dinsiz cennet” sandığın “çoksesli kakofoni” olabilir.
En olası senaryo: Tarih elastik çıkar. İlk darbeyi emer, ama dalga başka kıyılara vurur. Yani “tek hamle” ile net zafer nadir.

Peki ben ne yapardım?

Açık konuşayım: Tek hakkımı, bir dini kırmak yerine, inançla iktidar arasındaki yapışmayı gevşetecek bir vida üzerinde kullanırdım. Mesela çok erken bir tarihte, geniş bir coğrafyada, “vicdan özgürlüğü + aklın eleştirilebilirliği”ni koruyan bağlayıcı bir siyasal-görsel kültür yerleştirmek. Yazıyla, kurumla, alışkanlıkla.
Daha somut söyleyeyim: Bilginin ucuz dolaşımını ve yorum çoğulluğunu garantileyen bir hamle. Erken ve yaygın okuryazarlık, çeviri teşvikleri, yerel dillerde metin üretiminin koruma altına alınması, kadınların eğitimine sistematik yatırımlar. Din kalır, ama nefes alanı genişler; dogma, rekabet eden fikirlerle doğal yoldan incelir.
Bir de küçük ama derin bir kıpırtı: “Kutsal olan tartışılmaz değil; kötü niyetle değil iyi niyetle tartışılır” ilkesini kültürel DNA’ya yerleştirmek. Yani kutsallığı dokunulmazlığa değil, merhamet ve sorumluluğa bağlamak. Böylece bir metnin gücü, sopa olmaktan çok pusula olur.

Senin önerine itirazım mı var? Kısmen. Niyetini anlıyorum: Daha az dogma, daha çok özgürlük. Ama yöntemde tatlı bir tehlike görüyorum: Kökten bozma hamleleri, insanda “yerine yenisini koyma” refleksini tetikler. Bazen daha keskin, daha mutlak bir şeyi. Tarih, kibri sevmez; tek vuruşluk çözümler genelde yan etki üretir. Üstelik etik bir soru da var: Milyarlarca insanın anlam haritasını, tek bir zaman yolcusunun zevk-i selimiyle yeniden çizmek… Kendi ahlak pusulamıza fazla güvenmek olmaz mı?

Şu meydan okumayı bırakayım:

Eğer amacın çatışmayı azaltmaksa, dini “bozmak” yerine, onun yanında sivrilen güç ve çıkar ağlarını mı bozardın?
Eğer amacın aklı genişletmekse, inancın içindeki yorum kanallarını mı çoğaltırdın?
Eğer amacın özgürleşmekse, insanların temel korkularını (yoksulluk, hastalık, yalnızlık) hafifletecek sosyal ağları mı kalıcılaştırırdın? Çünkü korku, dogmanın yakıtıdır.

Son söz: Tarihi değiştirmek istiyorsan, en akıllıca müdahale genelde “tek bir inancı devirmek” değil, “inançla birlikte yaşayacak kurumlar, alışkanlıklar ve diller” inşa etmektir. Fren sistemini iyileştirirsen, hangi sürücü direksiyona geçerse geçsin uçuruma daha zor sürer.

Ama eğer ille de “bozacağım” diyorsan, bari şu incelikle boz: İnsanların kalbini değil, kapı kilitlerini hedef al. Yani kapıları aç; içerideki fikirler dışarı, dışarıdakiler içeri girsin. Çoğu zaman, hava almak yeter.

gamaro

Lenin"in ömrünü uzatacak biseyler yapardim, ornegin uğradığı suikasti engellerdim.
Filozof kral çok erken ve cok saçma sapan bir zamanda gitti.

aileia

tolstoyun mu ne teorisi vardı şartlar mı insanları yaratırdı yoksa yoksa insanlar mı şartları diye.
bir bilimkurgu okumuştum, neyi değiştirirsen değiştir geçmişteki, en fazla ondan sonraki 10-20 yıl değişiyordu, tarih çizgisi çoğunlukla aynı kalıyordu.

gamaro

Bu ilginç bir durum aslimda..

Kendi kendime bir ara soyle düşünmüştüm;

Anadolu lisesi sınavlarına hazırlanırken,.ben Galatasaray lisesini yazmak istemistim ısrarla,.ailem ise İstanbul cok uzak olur 11 yaşındaki çocuğumuz bize yakin bir yerde okusun elinizin altında olsun diye bir baska şehirdeki okulu yazdirmislardi bana.

Sinav sonuçları açıklandı ve ben kazandım.
Ustelik benden beklenin de ustunde bir puanla.
(Türkiye 168.si olmustum galiba (ya da 186))
Yani bunun anlamı şuydu: eger Galatasaray lisesini yazmis olsaydım onu kazanacak ve oraya gidecektim.

Simdi..

Eger boyle bir sey olmus olsaydı, olası sonuclar;

İlkokuldan sonra tanıdığım bütün okul arkadaslarim tamamiyle farkli olacakti..

Bütün ogretmenlerim farkli olacaktı..

İngilizce yerine Fransızca öğrenmiş olacaktım..

11 yaşından sonraki butun arkadaşlıklarım, anılarım, maceralarım, seveceğim ya da aşık olacağım insanlar farkli olacaktı..

Su an hayatımda olan insanların belki hic biri ile tanışmamış olacaktım ve onların yerine bambaska insanlarla tanışıp etkilesime girmis olacaktım..

Muhtemelen ilgi alanlarım, okudugum kitaplar, yonelimlerim farklilasacakti..

Belleğim baska bir bellek olacaktı.

Ve yine muhtemelen farkli bir üniversite yazacaktım.

Vesaire vesaire..

Böylesi ufak bir tercih değişiminin bile olası gelecek perspektifllerini bu denli degistirmesi cok garip degil mi?

Sanki her eylemimizle sonsuz yelpaza icinde yeni bir gelecek yaratiyor ve oraya mi yürüyoruz?

Yoksa, eileia' nın da dediği gibi, bu surec bir noktada su anki hayatımızla kesisecek miydi?

aileia

felsefe dersinde paralel dünyaları tartışmıştık. paralele dünyada aynı isme sahip kişiler aynı kişiler oluyordu, ama aynılığı tanımlayan şeyin ne olduğu konusunda anlaşamamıştık.
psikolojik yaklaşımlardan biri, seni sen yapan temel hatıraların ve onlara verdiğin tepkilerdirdi. yani eğer temel hatıralarından biri değişirse, hala bu aynı kişidir diyebilir misin o biraz tartışmalı.
tolstoyun teorisi bireysel bazda değilde toplumların tarihi bazında tartışılan bir şey.

gamaro

aileia tolstoy'un hipotezini gününüze şöyle uyarlayabilrsin;

Bir futbol musabakasinda bir oyuncu topu taca atmak icin çabalarken yanlışlıkla köşe atışına neden olabilir.

Bu andan itibaren oyunun geri kalanı oldugu gibi değişmiştir aslinda.
Sahadaki 22 adam ve topun hareketlerini vektoryel olarak düşünürsen, bambaska bir çizelge cikar ortaya ve muhtemelen tek bir sekansta bile benzerlik göstermez bu tablo.

Ama eger musabaka Real Madrid ile Kayserispor arasinda ise, karşılaşmanın sonucu bundan hic etkilenmeycektir.. gibi.

Bozkurt

Öyle bir seçeneğim olsaydı direkt çöpe atardım. Öncelikle evrenin tam da olması gerektiği gibi akıp gittiğini düşünüyorum. Her ne olmuşsa olandan rahatsız değilim. Bir şeyleri değiştirip daha iyi olacağını ummak gibi bir dürtüm de yok. Her olan olduğu gibidir. Bir itirazım yok.

Tabi bu işin felsefi kısmı. Bir de kaos teorisi de beni bundan alıkoyardı. Zira tarihteki küçücük bir değişiklik bile inanılmaz kaotik sonuçlara yol açar. Kelebek etkisi yani. Milyarlarca insanın hayatını değiştir ya da yok eder. Bu kaotik durum asla hesaplanamaz ve bunu yaratanın ben olma düşüncesi bile kabus gibi bir şey.

Yok yok tarihi ellemezdim. Öyle bela bir işe girişmek beni aşar. Düşünsene Dinozor çağına gidiyorsun. Yürürken yanlışlıkla fare benzeri bir hayvanın (memelilerin ilk atası) üstüne basıyorsun ve ölüyor hayvan. Pof bütün insanlık bir anda yok oluyor 🙂

sonsuz

Bugünlerde 11.22.63 ü seyrettim dizi olarak. Orada buna benzer bir konu var. Zamanda 60 lara gidip Kennedy suikastini engellemeye çalışıyor. Tabi 3 yıl orada kalması gerek. Çeşitli zorluklar yaşıyor falan. Tavsiye ederim güzel bir mini dizi. Daha fazla spoiler vermek istemiyorum.

Konuya gelirsek de ben sanırım kişisel tarihimden bir şeyler değiştirmek isterdim. Aynı @gamaro gibi benim de Üsküdar Erkek Fen Lisesi kazanmışlığım ve gitmemişliğim var, İstanbul zor olur diye. Ama eğitim, yatırım bir yana belki aile ölümlerinden birine müdahale edebilirdim.

aileia

sonsuz hahha ne büyük hedefleri olan çocuklarmışsınız, ben köyden gelip anadolu lisesi kazandığım için mutlu olmuştum. birleştirilmiş sınıfta okumuştum, pek çok konuyu bilmeden gelmiştim, bir tek beşinci sınıfı şehirde okumuştum. anadolu lisesini kazanmak bile bneim için çok büyük başarıydı haha.
ama üniversite sınavında derecem vardı.

aileia

napolyon örneğinden anlatıyordu galiba. napolyon tamam büyük bir savaşçı ama onun orya çıkabilmesinde bir sürü toplumsal dinamik etkendi, napolyon o rolü doldurmasaydı başka biri doldururdu gibi bir açıklamaydı sanırım.
bu tarihte neyi değiştirirdiniz diye sorulunca klasik gider adolfu öldürürdüm diye cevap veriyorlar, onun tartışmasınd kullanılıyor. adolf olmasaydı, yine yükselen bir nasyonalizm olacaktı, yine halkın ekonomik küsmüşlüğü olacaktı, yine bir şekilde patlayacaktı ikinci dünya savaşı diye tartışıyorlar. ama bilemem.

r2d2

aileia bu tarihte neyi değiştirirdiniz diye sorulunca klasik gider adolfu öldürürdüm diye cevap veriyorlar, onun tartışmasınd kullanılıyor. adolf olmasaydı, yine yükselen bir nasyonalizm olacaktı, yine halkın ekonomik küsmüşlüğü olacaktı, yine bir şekilde patlayacaktı ikinci dünya savaşı diye tartışıyorlar.

İkinci dünya savaşı ne öğretmiştir, gene olur muydu bilemem. Ama Hitler deneyi birşeyler öğretmiştir. Belki nasyonalizme pembe gözlüklerle bakmaya devam ediyor olacaktık, o olmasa.

Yani insanların en çok değiştirmek istediği şeyler, en az değiştirilmesi gereken şeylerdir. Çünkü birşeyler öğretmişlerdir.

gamaro

Parasız yatılı sinavini ( ekstradan) kazanmasam gönderebilirler miydi bilmiyoirum.
Kazandığım okulu muhtemelen idare ederlerdi de,
Galatasaray lisesi cok ağır olurdu sanki.

aileia

gamaro hahah bizim sınıfta öyleydi, fabrikatör çocukları profesör çocukları vardı sınıfta, sınıfı topluca yemeğe falan çağırırlardı fabrikalarını gezmeye götürürlerdi. fena çocuklar değillerdi. Birinin yönetici olduğu fabrikada stajımı yapmıştım sonra işime de yaramışlardı sağolsunlar.

gamaro

Bunlar test edilebilir seyler degil.
1929 buyuk buhran ( global kriz) olmasaydi Adolf'u öldürmenize bile gerek kalmayabilirdi.

r2d2

Mesele gerek kalması kalmaması değil zaten. Şunlar şunlar ders olarak öğrenilecek miydi, insanlık tarihinde. Öğrenilecekti. Öğrenmediğiniz her nokta, açık noktanızdır, ve hayat sizi o noktadan vurur illa ki. Şimdi veya sonra. Dolayısıyla neyden kaçabiliriz ki.

gamaro

Asimetrik/teknolojik bir gelişimi bi tık onceden yakalamak tarihi bir kirinima yol acabilir mi diye düşünüyorum.

Ornegin Nükleer guce ilk olarak almanlar erisseydi, su an baska bir dunyada yaşıyor olma ihtimalimiz kesin gibi biseydi.
Washington, Londra ve Moskova'ya birer gun arayla atılacak atom bombalari savasin sonunu getirebiliridi. (bunu yapmakta bi saniye bile tereddüt etmezlerdi)

Boyle bir durumda baska yeni şeyleri test edip başka yeni seyler öğrenmiş olacaktık.

Öngörülebilir ama test edilemez.
Testten gecen tek sey degisimin surekli kendini tekrarladigi.

r2d2

Evet, başka şeyler öğrenirdik. Hatta öğrendiklerimizin bazılarını da unutur, gene aynı hataları yapardık.

İnsanın öğrenmesi ile insanlığın öğrenmesi, birçok açıdan birbirine benziyor. Bir sürü varta atlatıyorsun, birşeyler öğreniyorsun veya öğrenmiyorsun. Hazmediyorsun veya es geçiyorsun.

Tüm bunlardan sonra, dünyayı bir 'problem ve keder' dünyası olarak görmemeyi başarabilmek, ayrı bir ders. Yoksa her an tetikte olman gereken, yaşanması değil, başarılması gereken birşey gibi olmaya başlar yaşam. Ki, hoş değil.

gamaro

Cok şükür o hususta ben çok iyiyim.
Yaşadığım herseyden mutlaka birseyler öğrenirim, asla bos geçmem, benim icin bu bir felsefe degil yasam biçimidir.
🤪

Bozkurt

Her ne olursa olsun, geçmişe gidip bir şeyleri düzeltmek/değiştirmek korkunç bir paradoks yaratan kaotik bir şey olurdu. Büyük baba paradoksu gibi. Mesela geçmişe gidip kendimizi yanlışlıkla öldürsek ne olurdu. Hadi öldürmeyi geçtim, okuduğumuz okulu değiştirsek, ilişki kurup pişman olduğumuz insanları hayatımıza hiç sokmasak vs. gibi şeyler bizi biz yapan her şeyi değiştirirdi. Aynı şey hayatımızda yer alan insanlar için de geçerli olurdu.

Neyse ki fizik kanunları zamanda yolculuğu yasaklar. Bu sadece teknoloji meselesi değil, evrenin doğasına içkin ve aşılamayacak fizik kurallarıyla ilgili. Termodinamik, belirsizlik ya da nedensellik ilkesi gibi. Bence bir milyon yıl sonra bile bunu yapabilecek teknoloji keşfedilemeyecek, sadece bilimkurgu için güzel bir konu olarak kalacaktır. Neyse ki...

Sonraki Sayfa »